در یکی از روز های زیبای خدا، در قریه‌ ای از توابع "ری"، خانه‌ یعقوب کلینی به نور تولد نوزادی پاک، روشن شد. نوزادی که بعدها او را "شیخ کلینی" نامیدند. کلینی، در روستای کلین از روستاهای قدیمی پیرامون تهران در ۳۸ کیلومتری شهر ری و در زمان امام عسکری(ع) به دنیا آمد. به همین جهت، او را به لقب رازی، منسوب به ری هم می‌خوانند.

پدرش به خاطر ارادتی که به رسول گرامی اسلام، حضرت محمد (ص) داشت، او را محمد نامید و از آن پس محمد ابن یعقوب کلینی، در خانه‌ ای که معنویت در آن موج می‌ زد، تحت تربیت قرار گرفت. پدر او فاضلی عالم و زاهدی متقی بود که در قریه‌ کلین همه او را به ایمان و دیانت می ‌شناختند. مادرش نیز عالمه‌ ای مطهره، از خاندانی ربانی و دانشمندانی بزرگ بود.

زیر سایه‌ تربیت ‌های عالمانه‌ چنین پدر و مادری که هر دو بندگان مؤمن خدا بودند، محمد ابن یعقوب کلینی از کودکی با معنویات مأنوس گشت و پاک و مطهر تربیت شد، لذا علاقه‌ زیادی به کسب علوم اهل بیت از خود نشان می‌ داد.

محمد پس از تحصیل علم در نزد پدر و دایی خود، برای تکمیل دانش خود به ری مسافرت کرد و در آنجا از حضور ابو الحسن محمّد بن اسدی کوفی بهره برد، سپس به قم رفت تا از محدثان و اصحاب ائمه نیز به استماع و فراگیری حدیث بپردازد و در آنجا از حضور بزرگانی چون احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی، احمد بن ادریس اشعری قمی، و عبدالله بن جعفر حمیری (صاحب کتاب قرب الاسناد) استفادۀ فراوانی کرد. او سپس برای تکمیل دانش خود به ویژه دانش حدیثی و کلامی به سمت عراق روانه شد و در کوفه از ابن عقدۀ کوفی بیش از یکصد هزار حدیث فرا گرفت و سپس به بغداد رفت و در آنجا به تدوین و تالیف کتابهای مهم برای تشیع پرداخت. او در واقع به شهرهایی مثل مشهد، دمشق، ری، قم، کوفه و بغداد مسافرت کرده بود و در این مسافرت ها فراز و نشیب ها و جنجال های فراوان حدیثی، تاریخی و اعتقادی فرقه های مختلف را از نزدیک مشاهده کرد و از محضر اساتید فراوانی بهره برد.

ثقة الاسلام کلینی در عصر امام حسن عسکری (ع) متولد گشت، و با چهار سفیر و نماینده خاص حضرت امام زمان (ع) غائب از انظار که در طول غیبت کوتاه آن حضرت رابط بین شیعیان و امام زمان بودند، هم عصر بود.

عموم طبقات او را به راستی گفتار و درستی کردار و احاطه کامل بر احادیث و اخبار می ستودند. به طوری که نوشته اند شیعه و سنی در اخذ فتوی به وی مراجعه می کردند، و در این خصوص مورد وثوق و اعتماد هر دو فرقه بود. به همین جهت ملقب به (ثقة الاسلام) گشت. او نخستین دانشمند اسلامی است که به این لقب خوانده شده و حقا که شایسته این لقب بزرگ هم بود.

در شخصیت کلینی شاید همین بس باشد که «ابن اثیر» ـ که از علمای بزرگ و بسیار مهم اهل سنت است ـ در کتاب «جامع الاصول» خود وقتی از کلینی یاد می‌کند، می‌گوید: کلینی رازی پیشوای مذهب اهل بیت بوده و دانشمند خیلی بزرگ و فاضلی نامدار بوده است.

ابن اثیر بعد از اینکه این حرف را نقل می کند، روایتی را از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که حضرت فرمودند در سر هر سده ای یک شخصیت بسیار ممتاز ظهور می کند که در مورد دین خدمات بزرگی را انجام می دهد و شخصیت بسیار والا مقامی می شود. سپس این فرد شروع به شمردن می کند و می گوید در رأس سده اول محمد بن علی الباقر علیه السلام بوده که منظور امام باقر علیه السلام است. در رأس سده دوم امام رضا علیه السلام را بر می شمرد و در رأس سده سوم محمد بن یعقوب کلینی را نام می‌برد و این قدر برایش اهمیت قائل می شود.

کلینی دارای تألیف های متعددی بوده است. نجاشی دانشمند بزرگ در شرح زندگی و آثار شیخ کلینی و هم چنین شیخ طوسی در کتاب الفهرست، برای کلینی چندین کتاب را یاد می کند. از جمله کتابی در «علم رجال» که به شناخت شخصیت های روات از نگاه کلی مذهب، عقیده و وثاقت، اطمینان و حفظ مربوط می شود.

کتاب دیگر کلینی، عنوان «الرد علی القرامطه» دارد که کتابی کلامی بوده است و چنان که از نام آن پیداست در رد اندیشه های باطل نوشته شده است. قرامطه یا قرمطیان به گروه هایی اطلاق می شد که عقاید باطل و مخالف اسلام داشته اند. نکتۀ حائز اهمیت این که شیخ کلینی در رد آنها و عقاید شان کتاب نوشته است. این مسئلۀ نشان می دهد او همانند دیگر عالمان ری در آن عصر از دانش کلامی و شناخت عقایدی و شم معارفی والایی بر خوردار بوده است.

یکی دیگر از آثار وی کتاب «ما قیل فی الائمه(ع)من الشعر» است که در آن اشعار شاعران بزرگ را که مورد ائمه (ع) گفته شده بوده است، جمع آوری و مدون کرده است. کتاب رسائل نیز از جمله اثار وی است که شامل رسائل (نامه ها) ائمه (ع) می باشد. بدین ترتیب می توان نتیجه گیری کرد که شیخ کلینی به چهار حوزۀ؛ تاریخ، ادب، اندیشه، و حدیث شیعه اهمیت می داده و در این حوزه ها آثاری را تألیف و تدوین کرده است.

در این میانه اما شهرت و آوازۀ کلینی به واسطه کتاب «الکافی» است چه این کتاب به تنهایی کاری بزرگ و نوشته ای با عظمت است. شیخ کلینی برای نوشتن کتاب «الکافی» ۲۰ سال از عمر پر بار خود را صرف کرد. کلینی در این مدت به جستجو و جمع آوری روایات شیعه پرداخته است.

ثقة الاسلام کلینی در مقدمه کتاب بزرگ و پربارش "الکافی" سخنی دارد که بجاست به آن اشاره کنیم تا از اهمیت و ارزش کار در خور تحسین او آگاه شویم. او در این مقدمه علت تصنیف این کتاب بزرگ و با عظمت را این دانسته که یکی از دانشمندان شیعه به وی شکایت نموده که بر اثر نبودن کتاب جامعی مشتمل بر تمامی فنون دینی، مسلمانان و شیعیان به ظلمت جهل و نادانی گرائیده اند. کلینی در مقدمه کتاب خود می نویسد: «بحمدالله خداوند میسر گردانید تا کتابی را که خواسته بودی تالیف گردد. امیدوارم چنان باشد که می خواستی. ما در این باره کوتاهی نکرده ایم. زیرا می دانیم که تبلیغ دین و راهنمایی برادران دینی و همکیشان امری واجب است، از این رو چیزی فروگذار ننموده و امیدواریم با کسانی که در این زمان یا زمان های آینده تا پایان روزگار از این کتاب استفاده و اقتباس می کنند و بر اساس آن عمل می نمایند، در ثواب سهیم و شریک باشیم.»

کلینی برای جمع آوری اخبار و احادیث کتاب کافی به شهرها و نقاط شیعه نشین کشورهای دور و نزدیک اسلامی سفر کرده است تا با ملاقات راویان احادیث و ناقلان آثار ائمه اطهار (ع) و محدثین بزرگ و فقهای عالیقدر شیعه و مشایخ روایت که کارشناسان فنون حدیث بودند و قسمت هایی از ابواب فقه و حدیث شیعه نزد آنها بوده است، مجموع اخبار و احادیث صحیح و معتبر پیغمبر خاتم و ائمه معصومین صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین را جمع آوری نماید. وی پس از این جمع آوری قسمت های لازم را برگزید و آنها را مهذب و مرتب کرد و سرانجام کتاب "کافی" را به وجود آورد.

با این وصف چنانکه گفتیم احادیث کافی از مجموع احادیث شش کتاب معتبر اهل تسنن (صحاح سته) بیشتر و چون از راویان پاکسرشتی نقل شده است، لذا از صحت و اعتبار بیشتری برخوردار است. احادیث کافی با سلسله سند از امامان اهلبیت روایت شده است.

کتاب کافی آنقدر مهم وبا ارزش بوده که تا کنون دهها شرح و دهها حواشی کوچک و بزرگ توسط بزرگان و عالمان دین بر آن نگاشته شده است: که از آن جمله می توان به شرح فیلسوفانی چون میرداماد و ملاصدرا تا شرح دانشمندانی چون علامه مجلسی، ملا صالح مازندرانی، ملا محسن فیض کاشانی و…دیگران اشاره کرد. تا کنون ترجمه های متعددی از این کتاب ارائه شده و استقبال محافل علمی- مذهبی را به دنبال داشته است که همه نشانگر عظمت اثر کلینی است. «کافی» مهم ترین کتاب حدیثی و مهم ترین جامع حدیثی شیعه را تشکیل می دهد.

ثقة الاسلام کلینی این محدث عظیم الشان پیشین که در دنیای آن روز اسلام چشم و چراغ شیعه و سند افتخار دانشمندان بغداد اعم از خاصه و عامه بود، پس از آن همه تلاش و کوشش و تالیف و تصنیف و رواج و رونق مکتب خرد پسند اهل بیت عصمت و طهارت، سرانجام در سال ۳۲۸ یا ۳۲۹ که مصادف با مبدا غیبت کبرای امام زمان (ع) بود در شهر بغداد چشم از جهان فانی بست. آرامگاه ایشان امروز در ناحیه شرقی نهر دجله کنار جسر (پل) قدیم بغداد قرار دارد که زیارتگاه مسلمانان می باشد.

سلام و درود خدا بر ایشان که یازده قرن پیش، مدت زیادی از عمر خود را با کمال اخلاص صرف کرد تا معتبرترین احادیث و اخبار ائمه معصومین (علیه السلام ) را از لا به لای کتب و رساله ها انتخاب کرده و مجموعه نفیس و بی نظیری را به جامعه اسلام و تشیع تحویل داد.